ИЛЫШЕМ — ШЕМ ОРА
Таче уремыште ошкылмем годым адак самырык ӱдыр-рвезе тӱшкам ужым. Шургат, воштылыт. Кидыштышт – сыра ате. Ты сӱрет чылт уждымо ом ман, вет ынде йоча (мыланем нуно чылтак йоча улыт)-влакын аракам йӱмышт нормыш савырнен витне. Но кенета чоным почмо шуо.
Арака тамым мый икымше гана йӧршеш изиэм годым пален налынам. Эше школышкат коштын омылла чучеш. Ала-могай пайрем деч вара ӱстелыште кодшо чаркам нӧлталынам. Чылан тыге ыштенытыс! «Могай тамле огыл вӱдым йӱыт кугыеҥ-влак» манын шоналтенам. Но ала-можо оҥайла чучын.
Мый изирак капан, каҥга, муньырий кушкынам. Тунеммаште такшым вараш кодын омыл, но йолташем-влак лийын огытыл. Икана, иктаж 8-ше классыште тунеммем годым, шыже бал деч вара пырля тунемме эн чолга ӱдыр-рвезе-влак каналташ шонен пыштеныт. Кугыеҥ-влак семын. Мыйымат ӱжыч. Кевытыште кум ате портвейным налын, чыланат йӱын шынденна. Вара дискотекет-мочет… Чылажым сайын омат шарне.
Вес кечын директор мемнан нерген уло школ ончылно каласыш, намыслынеже ыле улмаш. А мылам «кумдан палыме» лияш келшен веле. Подвигым ыштымемла чучын. Вет тылеч ончыч мыйын уло-укем пешыже нигӧ шижын огыл.
Тылеч вара чӱчкыдынрак подылаш тӱҥалынам, тыгаяк йолташ-влакым муынам. Арака мылам шкалан ӱшанаш полшен улмаш, но олмешыже капкыл тазалыкемым, уш-акыл пӱсылыкемым, ача-ава кокласе поро кылым поген налын…
Уло илышем – ала-могай ик шем ора. Тидым кызыт, алкоголь чер деч эмлалтме деч вара, веле умылем. Аракалан кӧра тынар жапым йомдаренам улмаш. Ны шот дене профессийым налмыже, ны пашам ыштымыже. А вет мый изием годым моткоч моторын сӱретленам, авам мыйым «художник лият» манеш ыле…
Садлан кызыт сыра атым кучен ошкылшо самырык тукымлан кычкырен ойлымем шуэш: арака илышдам карга! Йоҥылышым ида ыште! Тиде аярым ида тамле, ида йӱ!
И.Васильев, Йошкар-Ола.
Сентябрьыште Марий Элыште антиалкогольный месячник лийын. Тудо Марий Эл Республикысе прокуратурын темлымыж почеш, Республикысе виктемын да правоохранительный структур-влакын полшымышт дене эртаралтын.
Аракам йӱмӧ ваштареш кучедалме йодыш тачысе кечылан элыштына ик эн пӱсӧ. Еҥ-влакын аракам чӱчкыдын подылаш йӧратымышт чылт лӱдыкта. Тенийысе статистикым ончалаш гын, ий тӱҥалтыш гыч шым тылзе жапыште республикыштына аракам йӱмылан кӧра 94 еҥ чот аярген, тушеч 78 еҥже колен. Алкоголь дене варныше еҥын капкыл тазалыкше лунчырга, тыгак илыш умылымашыже, чонжо весемеш. Психологий вашталтышлан кӧра преступность шукемеш.
Спиртан йӱышым закон дене келшыдымын ужалыме йодышат тургыжланаш тарата. Ты шотышто республикысе контрольно-надзорный орган-влак этиловый спиртым да моло алкоголян продукцийым закондымын ужалымым тергеныт.
Тылзе жапыште республикысе тунемме верлаште йоча ден ача-ава-влаклан алкогольын тазалыклан могай эҥгекым ыштымыж нерген, таза илыш-йӱлам кучаш кӱлмӧ шотышто лекций, мутланымаш-влак эртаралтыныт.
7 сентябрьыште Йошкар-Оласе Чарла кремльыште «День трезвости» акций эртаралтын. Тыште йоча-влакланат, кугыеҥланат таза илыш-йӱлам кучаш таратыше ятыр площадке пашам ыштен.
Йоча да кочывӱд
Шучко, кунам кугыеҥ-влак чоныштым аракалан ужалат. Но йоча ден подростко-влакын аракалан шӱмаҥмышт эшеат чот шучкын чучеш. Икшыве-влакын пеҥгыдем шудымо организмышт нӧргӧ годымак аярга гын, ончыкыжым мо лиеш?
Тул деч посна шикш ок лий. Йӱаш йӧратыше ача-аван шочшышт генетикыште «возалтше» информацийлан кӧра тугаяк лийын кертыт маныт. Но тидлан кӧра йочан саҥгашкыже «йӱаш тӱҥалеш» манын возен шындыман огыл. Самырык-влакын аракалан шӱмаҥмаште генетике дечат раш амал уло. Мутлан, йоча изинек ача-аважын аракам подылмыжым, чаркам перкалымыжым ужын кушкеш гын, кугурак лиймекыже, кочывӱдым подылаш ок тӱҥал, шонеда? Вет икшыве йыр улшо тӱням шымлен кушкеш, вес еҥ-влак деч койыш-шоктышым налеш, илыш-йӱлам кучаш тунемеш. Айдеме шонен мошташ, сай ден удажым ойыраш тунемеш гын, нимогай генетике сеҥен ок керт.
Арака тамым налшым кузе чараш?
Пытартыш жапыште ятыр подросткылан, йолташ-влак дене погынен, сырам подылмаш илыш йӱлашке савырнен. Икшыве кочывӱдым тамлымыж нерген пален налмеке, мом ыштыман? Эн ончычак тудын йыр улшо изи тӱняжым эскерыман. Ача-ава, родо-тукым, йолташ-влак… Кӧм изи айдеме чӱчкыдын ужеш, кӧ дене келша, мутлана, модеш? Подылаш таратыше амалым пален налмеке, ситыдымашым тӧрлаш куштылгырак.
Статистике почеш, 9-ше класс марте 80% йоча арака нерген шуко пала, 11-ше класс марте чылан гаяк ты аярым кеч ик гана тамлен ончат. Но тидлан кӧра гына чаҥым кырыме ок кӱл. Илышым пален налаш тыршымаште лӱдыкшӧ кугу огыл. Но арака айдемын чонжым авалтен але укем тергаш уто огыл.
Кузе палаш?
Кажне йоча тӱрлӧ, садлан тудын вашталтмыжым тичмашнек умылтараш ок лий. Но ача-ава але вес лишыл еҥ-влак икшывын могай улмыжым нигӧ деч сайын палышаш, шижын моштышаш улыт.
Теве икмыняр пале:
- йоча шояклаш, шылаш тӱҥалеш;
- раш ок мутлане;
- уданрак тунемаш тӱҥалеш;
- ӱшыргышын, малышын, начарын коеш;
- южгунам амал деч посна утыждене весела лийын кая;
- шыде койышан, сырыше лиеда;
- тӱжвал сынжым ок эскере да т.м.
Икшывын кочывӱдлан шӱман улмыжым шижында гын, специалист-влак деч полышым йодаш ида ӧр. Жапым шуйкалымылан кӧра нелылык ешаралтеш веле. Нӧргӧ организм аярлан кугыеҥ деч ятыр пачаш вашкерак тунемеш. Икмыняр тылзат сита.
Республикысе наркологий диспансерын адресше: Йошкар-Ола, Комсомольский урем, 81-ше№-ан пӧрт
Тел: (88362) 45-21-63, 42-32-36