Кужэҥер районышто Йӱледӱр ял шотан илем эн кугулан шотлалтеш. Тушко 16 ял пура, 2000 наре еҥ ила. Йӱледӱр селаште индеш урем уло. Тушто 500 утла еҥ ила.
Ял шотан администраций
– Кажне ийын ялыште илыше еҥ-влак шагалемыт. Мемнан кундемысе ӱдыр-влак мотор улыт – марлан каят, рвезе-влак шукынжо олаште кодыт. Паша вер мемнан дене уке манаш огеш лий. Илемлан кум школ уло: Йывансолаште 9 класс марте, Йӱледӱрыштӧ 11 класс марте да Кугу Лаждӱрыштӧ тӱҥалтыш школ. Тыгак Йӱледӱрыштӧ, Йывансолаште да Кугу Лаждӱрыштӧ йочасад-влак улыт. Ныл кевыт, почто, клуб, книгагудо пашам ыштат. Тыгак «Искра» колхоз уло. Тудым Николай Александрович Поликарпов вуйлата. Туштат паша вер ситышын. Пӱртӱсна моткоч мотор. Шошым селаштына 13 йӱксӧ ийын коштеш ыле. Илаш да илаш веле, – ойла л шотан илемым вуйлатыше Татьяна Николаевна Чиркова.
Тиде селан эн кугу ойыртемже – светофор. Республикысе яллаште светофор але уке, тыште уло. Йӱледӱр села гоч эртыше корно федеральныйлан шотлалтеш, сандене корно пашаеҥ-влак светофорым вераҥденыт.
– Школ ден йочасадым пырля ушымо йодыш тургыжландара, ик зданийым чоҥыман. Проект ышталтын, но экспертизым але эртыме огыл, тӧрлаш йодыт. Поселений мучко тӱҥ шотышто газ уло, кызыт Эҥыжсола ден Йӱледӱр ял-влак черетым вучат. Корным шке кӱшешат тӧрлена, районат пошла.
Уремым волгалтарыме шотышто паша кая. Кызыт энергосберегающий прожектор-влакым сакалена. Тений шошо велеш Кугу Лаждӱрыштӧ, Изи Лаждӱрыштӧ, Йӱледӱрыштӧ у прожекторым вераҥденна.
Йӱледӱр селасе Строитель уремыште сентябрьыште корныш тыгыде кӱм шарыме. Тушто школ стадион уло, шуко мероприятий эртаралтеш. Кажне гана тыгай кугу пайрем годым корно удалан кӧра мыланем йӧндымӧ лийын.
Кеч-могай пашам лийже манынак ышташ кӱлеш, а жапым яра эртарыман огыл. Южгунам пашаш толам гына, ик паша, весе ышталтеш – касат шуэш. Вес кечын адак тыгак, сандене мылам суткаште 24 шагат шагалла чучеш, – каласыш Т.Чиркова.
Татьяна Николаевна Чиркова Йӱледӱ ял шотан илем администрацийым кудымшо ий вуйлата. Тудо Эҥыжсола ялын ӱдыржӧ. 1999 ийыште Н.К.Крупская лӱмеш Марий пединститутым тунем пытарен. Пел ий наре «Марий Эл» газетыште пашам ыштен. Вара кандаш ий оласе ик школышто математикым туныктен. Икшыве шочмеке, 2009 ий годсек ялыште ила. Декрет деч вара кажне кечын кумло меҥгым Кужэҥер посёлкыш Сбербанкыш пашаш кудалыштын. Вара администрацийыште пашам ышташ тӱҥалын.
Книгагудо
Книгагудышто Светлана Петухова 29 ий пашам ышта. Светлана Михайловна Агытансола ялыште шочын-кушкын. Йошкар-Олаште ургызылан тунем пытарымеке, тӱвыра да сымыктыш колледжыште библиотеке пӧлкаште шинчымашым поген. Йӱледӱр селаш марлан толмекыже, тудлан книгагудыш паша пураш темленыт.
– 1990 ий 20 июнь годсек тыште пашам ыштем. Йоча годым эре кагаз дене пашам ышташ шоненам. Йодмем шукталтын.
Библиотеке школ воктене верланен, сандене тунемше-влак кажне кечын мемнан деке пурен коштыт. Тӱрлӧ мероприятийым школ дене пырля эртарена. Мутлан, сентябрь тӱҥалтыште икымше классыште тунемше-влаклан «Посвящение в читатели» мероприятий лийын. Кугурак-влак библиотекыш ондакысе семын шукын огыт кошт гынат, пурен лекше улыт. Утларакше илалше еҥ да туныктышо-влак книгам лудыт.
– Лудшо-влакым кузе кумылаҥдеда? Ала иктаж секретда уло?
– Йоча-влак толыт да огыт пале, могай книгам ойырен налаш. Нунылан сӱретан да шагал возыман кӱлеш. Тыгай годым умылтарем: шагал сӱретан книгажат оҥай лиеш. Южгунам произведений нерген кӱчыкын каласкалем. Кызытсе икшыве-влак сӱретаным утларак йӧратат. Йоча-влак книгам, журналым лудыт, головоломкым решатлат, туштым туштат. Шкеак викториным эртараш йодыт. Мутлан, писатель-влак нерген але посна произведений почеш. Сеҥыше-влаклан тамле кочкышым пуэм.
Тыштак «Надежда» ӱдырамаш клуб уло. Тудым Светлана Петухова шке вуйлата. Тиде клубыш ондакысе да кызытсе туныктышо, воспитатель, медицине пашаеҥ-влак коштыт. Мероприятий-влак тылзылан ик гана эртаралтыт. Шукыж годым кугурак пайрем годым вашлийыт. Мутлан, 8 Март пайрем вашеш «Сылнымут касым» эртареныт. Тунам Сергей Чавайнын почеламутшо-влакым лудыныт. Тунемше-влакат миеныт.
С.М.Петухова ден Р.Ф.Сидорова
Клуб
Любовь Серафимовна Бирюкова ден Римма Фёдоровна Сидорова клубышто пашам ыштат. Клуб пелен икмыняр ансамбль уло. «Рябинушка» ансамбльыш кугурак ийготан кандаш еҥ коштеш. Тыгак «Домисолька» йоча ансамбльым чумыреныт. Ондак 8-11-ше класслаште тунемше ӱдыр-влак коштыныт, но школ деч вара вигак нуным автобус дене мӧҥгыш наҥгайымылан кӧра погынаш йӧн уке. Иктаж мероприятий деч ончыч веле погынат. Икмыняр ий ончыч «Ложкари» ансамбльыштат лийын. Участник-влак кажне кечын куд шагат кастене репетицийыш погыненыт. 11 октябрьыште отчётный концерт лийын. Тиде мероприятийлан чот ямдылалтыт ыле. Йӱледӱр, Йывансола, Лаждӱр клуб-влак концертым ончыктеныт.
Римма Фёдоровна Сидорова клубышто февраль гыч веле пашам ышта. 16 ий Йӱледӱр школышто марий йылме ден литературым туныктен.
– Марий йылмым кугыжаныш йылме семын туныкташ тӱҥалмеке, школ гыч кайышым. Чонлан чот йӧсӧ лийын. Шке жапыштыже тунемше-влак дене регион кокласе олимпиадылаш коштынна, ятыр гана республикыште сеҥыше лийынна. Икмыняр ий Моско олаш коштынам, вес вереат пашам ыштенам. Клуб пашаеҥ кайымеке, шкем ты пашаште тергаш шонышым, – ойла Римма Фёдоровна.
– Клубыш оборудованийым шке окса дене наледенда?
– Мемнан гармоньна уке ыле. Тудым мыланна Владимир Малинин налын пуэн. Кызыт тудо Москошто пашам ышта. Чаманен каласыман, гармонистлан ставке уке, сандене ӧрдыж гыч йодаш логалеш. Владимирак теннис ӱстелым пӧлеклен. А моло оборудованийым кодшо кеҥежым «Сельский дом культуры» проект почеш налме. У оборудований дене пашам ышташ йӧнан. «Ночь кино» акцийым эртаренна. Йоча-влакланат, кугурак-влакланат келшыше кинофильмым ончыктенна. 50 утла еҥ погынен ыле.
– Дискотекым эртареда?
– Кажне тылзын марий дискотекым эртарена, Йошкар-Ола гыч артист-влак толыт. Тыгак шуматкече еда подроско-влаклан лу шагат кас марте да кугурак-влаклан шагат марте дискотеке лиеда.
Йӱледӱр селасе клубышто, книгагудышто, школышто, ял шоташ администрацийыште паша «шолеш». Ял калык ончыкылык илыш нерген шона, чыла тӱзатат, сӧрастарат. Тек умбакыжат тыгак кутко гай пашам ыштат!