Илыше кодынна, тау

30 ий ончыч 15 февральыште Совет Ушем шке войскаже-влакым Афганистан гыч луктын. Сар пытен. Тудо сар семын увертаралтынат огыл. Но 10 ий жапыште тиде мландыште мыняр вӱр йоген… Мыняр самырык да патыр шӱм кырымым чарнен…

Тиде кечын Россий мучко шочмо эл деч ӧрдыжтӧ элнан чапшым аралыме годым ӱмыр лугыч лийше салтак-влакым шарналтат, воин-интернационалист-влаклан чапкӱ воктек пеледышым пыштат. Тылеч посна Российысе мер ушем-влак тӱрлӧ акцийым, вашлиймашым эртарат. Марий Элыште тиде сомылым шуктен шогышо ушем-влак кокла гыч иктыже – Афганистан сарыште лийше ветеран-влак ушемын регионысо пӧлкаже. Тудын Йошкар-Оласе организацийжым А.Домрачев вуйлата.

Илышыште лийше, тургыжланаш таратыше тиде жапым шарналтымат ок шу, маныт. Тиде ой сар пуламырым ужшо-влаклан поснак лишыл. Туге гынат Александр Иванович мыланна Афганистаныш мийыме пагыт нерген мутланаш келшыш:

– Мый Йошкар-Олаште шочын-кушкынам. 10-шо №-ан школышто кандаш классым тунемынам, 12-шо номеран ГПТУ-м тунем лектынам. Латкандаш ияшем годым моло семын мыят салтак-влак радамыш ушнышым. Афганистанысе пуламыр нерген паленам, ойлымым колынам, тушеч пӧртылшӧ еҥ-влакым ужынам. Тунам мый, нӧргӧ рвезе, йолташ-влак коклаште эре ойлем ыле, пуйто шке кумылын Афганистаныш каем. Мом ойлымемым шкежат раш умылен омыл дыр, ала мыскара семын, ала-мо… Но шканем шке пӱрымашым йодынам улмаш: шке кумылын огыл, а распределений почеш Афганистаныш логальым. Кум тылзе спецподготовкым эртыме деч вара мемнам Парван провинцийын рӱдолаже Джабаль Усарадж олашке наҥгайышт.

– Йот кундемыш толмо икымше кечыдам шарнеда? Тунам чоныштыда могай кумыл лийын?

– Чекым вончымеке, кок кече палемдыме вер марте толна. Куш да молан кайымынам умыленна. Мемнам ончылгоч ямдыленыт, чыла каласкаленыт. Пуйто оҥайын веле чучын, ала-мом уым ужмо шуын. Толмо кечын икымше кастенак малаш вочмына деч ончыч «боевой тынеш пурымаш» манметым эртышна: мемнан казармынам сайын лӱйылтыч. Шарнем: тиде 7-ше февраль ыле.

– Службо жапыште тӱҥ пашада могай лийын?

Мемнан подразделенийна совет колонно-влакым оролен. Кум БТР ыле: ончылно, покшелне да колонно мучашыште. Участкына – 145 километр. Колонным оролен кайыме годым «дух»-влак кеч-могай жапыште авырен кертыт ыле, лӱйкалаш тӱҥалыт…

– Тугеже теат тиде пуламырыш логалында…

Логалде ок лий. Сар вет…Шарнем: икана мятежник-влак корно воктенысе солярке пучым шӱтеныт да колонным наҥгайыме ик участке мучко топливым йоктареныт. Мыланна чарнен шогалаш верештын. Пучым ачалыше бригадым вучымына годым лӱйылташ тӱҥальыч. Ончыко каяш ок лий – соляркым йӱлалтат гын, танк-влак пудештыт. Тунам ятыр жап лӱйкалымаш лие. Ик рвезе сусырген. Мый тудым БТР-ыш шӱдырен пуртышым, икымше полышым пуышым.

– Ойлат, тыгай годым лӱдмӧ кумылат йомеш…

Лӱдмӧ нерген шонаш жап лийын огыл. Сарын «мясорубкыштыжо» улмо годым айдеме чонышто ала-могай умылаш лийдыме шӱлыш илана. Икте раш: тиде – илыш. Тыште да таче. Варажым гына, кредалмаш пытымеке, мо лиймым шарналтет да чонлан йӧсын чучеш. Кеч-могай татыште пуля логалын кертеш ыле… Вара веле лӱдыкшын чучеш. Тыгай годым шонет: Юмылан тау, илыше кодынна.

– Службым пырля эртыше-влак дене келшен иленда?

– Дедовщине шотышто йодыда гын, тудо лийын. Кугурак-влак изирак-шамычым туныктышаш улыт. Но утыждене осал койыш шижалтын огыл. Старшина-влак пеҥгыдын йодыныт, но кӱлеш годым эре полшеныт. Поснак – боевой заданий годым. Тидын шотышто чыланат йолташла келшен иленна. Прибалтике, Украине гыч шукын лийыныт. Калык-влак кокласе кыл шотышто умылыдымаш нигунам палдырнен огыл.

– Сар айдемым вашталта, маныт. Тидын шотышто мом ойледа?

Кок ий жапыште илыш умылымаш чот вашталтын такшым. Афганистан гыч пӧртылмекем, ятыр жап шочмо верыште, тынысыште илаш тунемым. Куштылго ыле манаш ок лий. Пелашемлан тау. Йӧратымаш чоным эмлен, мый ӱдырым налынам. Но врач-влак манмыла: «Сарыште лийше-влакын чон черыштым нигунам эмлаш ок лий, тыге илаш тунемман». Икманаш, сар айдемын психикыжым садак вашталта.

– Ешда кугу?

Пелашем, кок ӱдырем улыт. Кугурак ӱдырна мыланна кок эрге уныкам пӧлеклен. Изиракшат иктаж гана уныка дене куандара дыр. Кызыт нуным ончен, илышлан йывыртена.

– Сар жапым шарналтен, эше мом каласеда?

Икте ойла, пуйто тиде нимолан кӱлдымӧ сар лийын, весе – мӧҥешла. Но меже умылена: тудын деч посна нигузе ок лий ыле. Тунам Афганистаныште шочмо элнам она арале ыле гын, таче марте Россий наркотик ораште урна ыле. Мыняр ме тиде аярым элышкына кондышо-влакым чаренна! Тиде сар огыл гын, таче марте Российын тушманже-влак тушан шке базыштым вераҥден пытарат ыле. Икте кумылым волта: «сар» лӱман шучко «модышым» ме, тыглай еҥ-влак, шонен луктын огынал. Чыташыже веле лач мыланна логалеш… Кеч-мо гынат, илышемым уэш илаш лиеш гын, мый нимомат ом вашталте ыле.

 Александр Иванович дене илыш, тыныс, сар шотышто эше ятыр мутланышна. Тудо кызытсе пашаж нергенат каласкалыш. А.Домрачев автосервисыште пашам ышта. Тудо сарын ветеранже огыл, молан манаш гын срочный службым эртыше-влаклан тиде лӱм ок пуалт. Туге гынат тудлан Йошкар-Оласе Афганистаныште лийше-влакын мер ушемыштым вуйлаташ ӱшаненыт. Ты ушемыште улшо-влак чыланат икте-весыштым палат, чӱчкыдын вашлийыт, ятыр мероприятийым эртарат. Мутлан, ушем пелен школышто тунемше-влаклан «Варяг» военно-патриотический клуб пашам ышта. Сарыште лийше-влак «Застава», «Боевое братство» организаций-влак дене кылым кучат, пырля ятыр мероприятийым эртарат. Тылеч посна ик ийыште икмыняр гана Афганистаныште лийше-влак тусо сарлан кӧра шке эргыштым йомдарыше ача-ава-влакым шкешт деке ӱжыт. Нунын дене мутланат, кертмышт семын окса шотыштат полышым пуат.