Пошкудо дене вашлияш, икте-весылан куан чоным почаш, икте-весым утларак умылаш ял пайрем полша. Сандене тудым кызыт шуко вере эртарат. Тачысе жап тыгай: сайлан ÿшанен але оксам ышташ шонен, шукын шочмо вер деч торашке каят, утларакше – олашке. Ял пустаҥше гай кодеш. Но чылт тулыкшак ок лий: улыт тыште шочмо пыжашын ямжым шижын илыше-влакат. Ялын ончыкылык пӱрымашыже лач нунын кидыште манын кертына.
Морко районысо Усурт ялыште кызыт 26 пӧрт уло, прописке почеш шӱдӧ утла еҥ шотлалтеш, илышыже кок пачаш шагалрак. Шке жапыштыже тыште «15 лет Октября» колхоз лийын, вакш пашам ыштен, кум мӱкшотар улмаш. Кугу Отечественный сарыш 45 еҥ каен, 23 салтак тушеч пӧртылын огыл.
– Але марте документлаште ял 1834 ийыште шочын манын палемдалтын. Но архив кагаз коклаште кычалмем годым тылечат ончыч ушештаралтмыжым рашемденам,– ойла Усурт ялын шочшыжо, историй шанче кандидат, республикысе МарНИИЯЛИ директор Е.Кузьмин. – 1828 ийыште 30 июньышто Морко воктенысе отышто кумалмаште коло кум еҥ лийын манын возымо. Тушко лекше-влакым поген наҥгаеныт. Допрос кагазыште лӱмыштым да кушеч улмыштым возымо. Нунын коклаште иктыжым «Новый Юрт гыч Шаблат» манме. Тиде документлан эҥертен, тений яллан 191 ий темын манын кертына.
Сандене Усурт ялын пайремжым 29 июньышто эртареныт. Калык шуко погынен ыле: ял урем гӱжлен, гармонь йÿк, весела сем эр гычак йоҥгеныт. Пайремым почмо годым вÿдышö эн ончыч уна-влаклан мутым пуыш. Нунын коклаште Морко район администраций вуйлатышын алмаштышыже А.Васильев, республикысе Кугыжаныш Погын деч А.Петров да молат лийыныт. Нуно шокшын саламлен, пӧлекым пуэныт. «Кугарня» газет редакций деч верысе библиотекылан идалыкаш газет подшивкым кучыктышна, ончыкыжым ты кундемыште лудшо-влак утларак лийыт манын ÿшанена.
Ялыште тачысе илыш нерген Шеҥше ял администрацийым вуйлатыше П.Иванова раш сÿретым почаш полшыш. Шарналтыш газым пуртымо годым нелылык лиймымат. «Чылажат кугыжаныш казна кÿшеш ышталтшаш» манын, ял калык оксам шке гыч пуаш тореш лийын. Но район администраций велым да тысе старостын тыршымышт почеш умылтарен моштеныт. Ынде тыште пӱртӱс газ дене пайдаланен, куанен илат. «Газ толеш, тугеже ял пытышылан ок шотлалт, илыше-влак тышеч куржаш огыт толаше», — манеш администраций вуйлатыше. Тылеч вара Полина Сергеевна тыште илыше кокла гыч ойыртемалтше еҥ-влакым палемдыш, Усуртышто шочшо лÿмлö еҥ-влак дене палдарыш.
Пайремыште военный пашаште тыршыше-влак кокла гыч подполковник Владимир Полатов лийын. Тудо кызыт — отставкыште, Башкортостаныште ила. Дмитрий Осипов шукерте огыл Санкт-Петербургысо военный академийым тунем лектын, кызыт Угарман кундемысе военный частьыште врачлан тырша. Марий Эл культурын сулло пашаеҥже Анна Якушеват — ты ялын шочшыжо. Тудо «Рвезылык» ансамбльым выступатлаш намиен, Шеҥше тӱвыра пӧртын пашаеҥже-влак дене пырля оҥай концертым ончыктеныт. Пайрем кечын Марий Элын калык артисткыже Зоя Берникован муралтымыже калыклан нимо деч шерге муро пӧлек лийын. Тудын такмак семже почеш еҥ-влак кушталтыде чытен огытыл. Верысе предприниматель эсогыл тудлан пеледыш аршашым да фрукт дене темыме корзиҥга пӧлекым ыштыш.
Пайрем жапыште икте-весе дене саламлалт-куанен пелештымышт годым пошкудо-влак улшо нелылыкымат пырля сеҥаш кÿлмӧ нерген ойленыт. Эн кугужо икте веле кодын, манаш лиеш: пеҥгыде шартышан корно уке. Тудат лишыл жапыште лиеш манын ÿшанат.
Марий Эл Республикым вуйлатыше А.Евстифеевын темлымыж почеш тений лӱмын саламлымашан открыткым ямдылыме, тудым ял пайрем годым калыклан кучыктат. «Тугеже мемнан нерген чылт монденжак огытыл, тау» манын пелештыш южыжо открыткым налмышт годым.
Эдуард ИМАНАЕВ.
Снимкылаште: Е.Кузьмин; В.Полатов ден Д.Осипов; З.Берникова калыкым куандара.
Авторын фотожо-влак.
