Пӱрымашым шке чоҥена, корнынам шке ойырена? Але мо лийшаш илыш книгаште ончылгоч возалтеш? Тидым кажне еҥ шке семынже умыла. Но нине серышлам возышо-шамыч пӱрымашлан шагал ӱшанат, илыш книгаштым шучко маныт. Кызыт нуно весе-влакым, кӧн чылажат эше ончылно, туткар деч кертмышт семын аралынешт. Серыш-влакым диспансерыште реабилитацийым эртыше-влак возеныт.
Ик йоҥылыш чыла карга
Салам. Лӱмем – Паша. 21 ияш наркоман улам. Тыгай шочын омыл, уке. Наркоман лияшат нигунамат шонен омыл…
Мый проблемный ешыште шочын-кушкынам. Ачам ӱмыржӧ мучко аракам йӱын, йӱынак колен. Ик жап гыч авам вес пӧръеҥ дене илаш тӱҥале, шӱжарем шочо. «У» ачам мый денем эре торжан мутланен. Южгунамже тыге чучын, пуйто тудо мыйым чытен огеш керт. Да мом ондалаш, мыйынат тудым ужмем шуын огыл.
8-ше класс марте школышто нылытанлан да визытанлан тунемынам. А вара… Вара йолташ-влак дене пырля аракам подылаш тӱҥальым. Ом йӱ гын, нуно мыскылат манын вожылынам, «ош корак» лияш лӱдынам. Ик ий жапыште чыла унчыливуя савырныш. 9-ше классым кок кокытан дене пытарышым. Экзаменым ала-кузе кумытанлан кученам эше, садлан аттестатешем тыгай отметкымак «сӱретлышт». Авам ден изачам мыйым вурсеныт, мыскыленыт, но арака йӱмемым пуйто ужынат огытыл…
Чыла йолташем техникумыш тунемаш пурышт, почешышт– мыят. Икана пырляште наркотикым шупшын ончаш темлышт. Мый шым торешлане. Тиде аярым шупшын ончымекем, илыш йомак гай чучо. Тетла арака ок кӱл! Ик кече, весе, арня, тылзе – изин-изин наркотик мыйын илышышкем шыҥен пурен. Передозировко лиймешке…
Икана колледжыште ушым йомдарен камвозынам. Каласкаленыт, кузе мый, какарген пытыше, кӱвар ӱмбалне шукшла пӧрдалын я чытырен киенам. Умша гыч шоҥ йоген… Колледж гыч мыйым луктын шуышт, мӧҥгыштӧ томаша тӱҥале. Саде пӧръеҥ авамым кудалтен кайыш. Ме: авай, шӱжарем да мый – вес вере илаш куснышна. Мый ӱдыр дене келшаш тӱҥальым, уэш тунемаш пурышым.
18 ияш улмем годым вес тӱрлӧ, эше шучкырак наркотик дене аҥыргылаш тӱҥальым. Тиде пагытым шарнымат ок шу. Тунам, наркотиклан оксам кычалын, мый шолышташ тӱҥалынам. Мӧҥгыштӧ мо шергакан уло – чыла ужален пытаренам: шкемыным, авамыным. Мӧҥгӧ гыч мыйым поктен колтышт, келшыме ӱдырем кораҥе, тазалыкем йӧршын лунчыргыш. Тиде пагыт шучко ыле. Мый шканем шке нимо дене полшен кертын омыл. Тунам, кеч кӱчык жаплан ушем пӧртылмӧ годым, авам деке миенам, полышым йодын, ончыланже сукен шинчынам…
Юмылан тау, мылам шучко корем гыч лекташ йӧн пуалтын. Авам мыйым туткареш коден огыл, наркологий диспансерыш наҥгаен. Тушто мый полышым муынам. Мыйын гаяк вес еҥ-влак дене пырля осал чер ваштареш шогена, у семын илаш тунемына. Тышке ом логал ыле гын, тиде серышем тыланда нигунам возен ом керт ыле. Садлан илышлан тауштем. Тендам сӧрвалем, йолташ-влак! Шоналтыза: чылажат шучко аярым икымше тамлен ончымаш гыч тӱҥалеш. Ик гана! Ик йоҥылыш ошкыллан верч илышдам каргыкташ ямде улыда?!
Павел И.
Айдеме семын илынем
Тиде серышым тыланда эмлымвер гыч возем. Моткочак чонемым почмо шуэш, садлан. Таче мый шке шонымемым ойлен кертам. Ала иктаж-кӧ, возымемым лудын, мыйын гай йоҥылышым ок ыште.
Лӱмем – Лена. Шочын-кушкынам Волжск олаште. Авам нигунам аракам йӱын огыл, а ачам… Мый тудым изинек эре йӱшым веле ужынам. Ачамын йӱмыжлан кӧра ешыште эре вурседылмаш ыле. Аракалан уло чонем дене шыдешкенам. Шканем шке товатленам: «Нигунам аракам ом йӱ. Нигунам!» Но…
Мый моткоч вожылшо кушкынам. Дискотекыш икымше гана индешымше классыште тунеммем годым миенам, У ий пайрем вашеш. Тунам келшыме йолташ ӱдыремын шочмо кечыже ыле. Ты кечын йошкар арака тамым икымше гана пален налынам, йӱын онченам. Аракам подылмеке, вожылмашем йомын, кумылем кӱзен. Мылам ты шижмаш пеш келшен. Тылеч вара кажне каныш кече годым йолташ-влак дене аракам подылаш тӱҥалынам.
11-ше класс деч вара Йошкар-Оласе Марий кугыжаныш университетыш тунемаш пурышым. Тӱшкагудышто илыме годым йолташ-влак дене чӱчкыдын подылына ыле. Арака йӱмемлан кӧра тамакым шупшаш тӱҥалынам. Кочывӱд дене ушым аҥыртылынак, 21 ияш мӱшкыраҥым…
Йоча мылам кӱлын огыл, садлан шке тазалыкем да ончыкылык шочшем нергенат шонен омыл. Эре арака дене шкемым аяртылынам.
Мо гынат, икшывем шочо. Вич ий гыч марлан лектым. Пелашем дене палыме лийме годым коктынат йӱшӧ лийынна. Пырля илыме жапыште сырам чӱчкыдын лӧкена ыле. Шукырак да шукырак. Варажым пашаштемат эре подылашак веле шонен коштынам. Йӱшывуя марием дене шургенна, кучедалынна. Полиций участке, эре тергымаш-влак… Тыге шӱдӧ гана шижтарыме деч вара мый дечем икшывемым поген нальыч…
Илыш… Ик гана пуалтше, мотор, сылне. А мый тидым тынар титакым ыштылмеке веле умыленам. Мо лийшым пӧртылташ ок лий гын, ончыкылык – мемнан кидыште. Садлан мый таче реабилитацийым эртем, шучко арака чер деч эмлалтын, уэш илаш тӱҥалнем.
Лена В.
Мондаш лийдыме омо
Кушеч тӱҥалаш? А тушечын, кушто саде тӱҥалтышет. Тушто, йоча пагытыште. Мыйын ачам эре командировкыш коштын, а авам (кийыме верже пушкыдо лийже!) мыйым йочасадышкат кондыштарен кертын огыл. Ярсен огыл. Моланжым ынде Юмо пала… Мый шарнем, кузе вич ияшак автобусыш шинчам да йочасадыш кудалам ыле. Автобусышто шыҥ-шыҥ калык улмо годым кӱлеш остановкышто волен ом шукто ыле – лектын ом керт. Тыге мыняр гана «Зеленодольск» ола марте кудалынам. Вара тушеч полиций пашаеҥ-влак мӧҥгӧ кондат ыле.
Мый утыжден ондак кугу лийынам. 6 ияшак ача-авам ондалаш тӱҥалынам. Нунылан кузе да мом ойлаш пошкудо пӧръеҥ деч тунемынам. Тудо мылам эн ӱшанле йолташыш савырнен. Ме коктын «делаш» кошташ тӱҥалынна. Дядя Вася мыйым кевытысе, складысе але пачерысе изокнашке пуртен колта, а мый мо кӱлеш, тудым луктедем. Вара тудо мылам иктаж изи пӧлекым налын пуа ыле. Ик пӧлекем паккӱзӧ ыле…
8 ияшем годым йолташем-влак ешаралтыч. Чылан мый дечем кугурак лийыныт. Мый нунын дене пырля электричке ден Озаҥ олаш кудалышташ тӱҥальым. Тушеч ме полиэтилен пакетеш тич сырам оптен толына ыле. Тыге мый, кандаш ияш нолнер, кочывӱдым йӱаш тӱҥалынам. 13 ияшем годым шупшаш йӧрышӧ наркотикым тамленам. Тунам йолташем-влак Астраханьыш коштыт ыле. Тушеч саде шакше тамакым мешак дене кондеденыт. Илыш веселан чучын.
Эркын-эркын йолташ-влак шагалемаш тӱҥальыч: кӧ армийыш каен, кӧ тюрьмаш логалын… Мый вес йолташ-влакым муынам, нунын деч вӱргорныш аяр уколым ышташ тунемынам. Икымше укол деч вара нимом шижын омыл. Вара веле умыленам: тыгак лийшаш. Ончыч эҥгек уке гай чучеш, а вара – «име» деч посна ик кечымат илен от керт! А «дозым» налашлан эре окса кӱлын. Оксам кушто мумем нерген, очыни, ойлымат ок кӱл – тугакат чыла раш.
Умбакыже? А тушто эшеат «весела». Гепатит-В, варарак гепатит-С. Мый тыгай чер деч ик гана веле огыл эмлалтынам. Колымашат лӱдыктен огыл! Варарак, наркотик деч «утлаш» тӧчен, мый чот-чот йӱаш тӱҥалынам. Савар йымалне пӧрдалмешке. Семынем уло тӱням, тушто улшо кажне еҥым шудалынам! Илышым ужмем шуын огыл! Но паледа: мый «пиалан» шочынам! Шӱдӧ гана передозлан кӧра изиш колымашыш шуын омыл, шӱдӧ чер дене черланен шуктенам, но ала-можо мыйым эре арала…
Палымем-влакын темлымышт почеш, кызыт мый наркоман-шамычым эмлыше специалист-влакын полшымышт дене каргыме чер деч утлаш тыршем. Эркын-эркын чоныштем чыла радамлалтеш, ушем пура. Шоналтемат, коклан чытырналт каем… Ушыштем озыркан мардеж дечат шучко, нимо деч шакше, мондаш лийдыме омо – тиде мыйын эртыме илышем.
Кирилл А.
Йыштак эмлалташ лиеш
Медведево район куяр селаште верланыше Республикысе наркологий диспансерыште кок отделений пашам ышта: наркологический да реабилитационный.
Алкоголизм, наркоманий, токсикоманий деч эмлалташ шонышо-влак эн ончычак наркологический отделенийышке логалыт. 14-21 кече жапыште нунылан мокмырым шӧраш полшат, организм гыч тосикацийым кораҥдат. Специалист-влак нуным ончыкыжат эмлалташ кумылаҥдат. Тыште 25 ве уло.
Реабилитационный отделенийыште – 30 вер. Тыште пациент-влак 3-4 тылзе жапыште эмлалтыт. Нунын дене социальный пашаеҥ, врач, психолог-влак пашам ыштат.
Наркологий диспансерыште черле-влакым яра эмлат, но черле-еҥын эмлалташ шке кумылжо лийшаш. Вара учётыш шогалман да 3 ий жапыште тергалтман. Лӱмым палдарыде эмлалташ шонышо-влаклан оксам тӱлыман. Нунылан учётыш шогалман огыл.