Морко район Изи Корамас ял Кокласола (администраций рÿдö) деч 10 меҥге тораште, лоп верыште, Яранке эҥер воктене верланен. Ял ик уреман. Ик мучаш гыч вес мучаш марте ик меҥге наре лиеш. Урем покшелне Ошӱргӧ памаш вӱд йога, пÿя уло. Тораште огыл – Чавайнур, Нуръял Корамас, Ярансола, Шӱргыял. Кечывалвел могырышто – Татарстан кундем дене ушышо кугу чодыра. Ожно тиде чодыра гоч Озаҥ олашке корно лийын.
Изи Корамас ялын историйже 1748 ий гыч тӱҥалеш. 1867 ий гыч ял Себеусад волостьыш пурен. 1892 ийыште тыште церковноприходский школ почылтын, XX курымын 20-шо ийлаштыже тудым тӱҥалтыш школыш, варарак кандашияш школыш савыреныт. Тиде школ Изи Корамасеш шочын-кушшо Совет Ушем Герой Василий Иванович Соловьёвын лӱмжым нумалын. Школ пелен интернат лийын. Илен-толын, тошто школ воктене тÿҥалтыш класс-влаклан келшыше кок оралтым чоҥеныт, но вашке тыштат йоча йÿк шыпланен. Тунемше-влак кызыт Чодыраялыште верланыше Арын школыш коштыт.
Икмыняр ий ончыч Арын черкын настоятельже Николай ачан инициативыж почеш Корамас ялыште илыше-влак кодшо школ оралтым шке кÿшеш олмыктеныт. Кызыт тыште Рушарня школ пашам ышта.
– Ялна кугужак огыл. Еҥ-влак тÿҥ шотышто кокла ийготан улыт. Икмыняр самырык еш уло. 16 йоча Чодыраялысе школыш коштеш: 14 – тунемаш, коктын – йочасадыш. Эн кугу ийготан пöръеҥ 70 ияш, ÿдырамаш 91 ийым темен.
Ялыште илыше-влак тÿҥ шотышто Нужасе шÿй заводышто, Чавайн лÿмеш колхозышто пашам ыштат, икмыняр еҥ «Звениговский» совхозыш коштеш. Вольыкым ончаш тыршена. Ӱмаште кÿтÿштö 25 ушкал ыле, теният тынаррак лийшаш. 40 утла суртлан тиде шагал манаш ок лий. Шорык кÿтÿна пытен. Кызыт шорык-влаклан посна загоным келыштарат. Шукын сурткайыкым ончат: чывым, комбым, лудым.
Илашна такшым чыла шотыштат сай. Кажне гаяк суртыш газ пучым шупшмо, шукыштын вÿд скважине уло. Шукерте огыл верысе инициативе проект почеш оксам погенна, ял уремысе корным ачалыктенна. Мемнан кундемын депутатше Анатолий Титов ятыр пашам виктарен шога, – каласкалыш ты ялыште илыше, Арын школышто тÿҥалтыш класслам туныктышо В.Ю.Александрова.
Валентина Юрьевнан ойлымыж почеш, ялысе илышлан вуйым шияш амал уке. Тысе калык моткоч икоян, келшен илыше. Кугу пашам ворандарен колтымаштат, пареҥгым шындымаштат, шудым ыштымаштат вашла эҥертен пашам ыштат, а пайрем годым пырля каналтат, толшо уна-влакым рÿжге ончен колтат.
Кеҥеж мучко Изи Корамасыште илыш шолеш. Тыште улшо-влак изижге-кугужге емыж-саскам погат да ужалат. Кö Озаҥыш коштеш, кö толын налше-влаклан ужален колта…
Талешкын куэже уэш пеледеш
Изи Корамасыште марий сылнымутын классикше С.Чавайн шочын-кушкын. Но тидын нерген ушештарыше кызыт тыште нимоат уке, манаш лиеш. Ончыч Сергей Григорьевичын илыме вержым да шындыме куэжым ужаш толшо-влак лийыныт гын, кызыт уна-влак утларакше пошкудо Чавайнурысо классикын лÿмжым нумалше тоштерыш веле пурен лектыт. Изи Корамас нерген шагалын палат. «Чавайнын шочмо ялже могай?» манын йодмылан «Чавайнур» манын вашештыше-влакат улыт…
1908 ийыште Сергей Чавайн «Куэ» почеламутым возен. Поэтын творчествыжым аклыше-влак тудын пöрт олмо воктенысе куэ нерген паленыт, толын онченыт.
Тысе пöртым поэтын шочмо пöрт олмыштыжо чоҥымо улмаш. Тудым озаже-влак шукертак коден каеныт. Кудалтен кодымо кудывечеш ялым курым наре чапландарыше куэн нöшмыжö-влак шытен кушкыныт улмаш. Тидын нерген мыланна кызыт Арын школысо йочасадыште воспитательлан тыршыше В.И.Яковлева каласкалыш:
– Чавайнын куэже йыр икмыняр изи куэ шочын ыле. Тыгыде куэ-влак поснак тошто пöрт кудывечеш иланеныт. Мый тунам Чавайнурышто верланыше Сергей Чавайн лÿмеш тоштерыште пашам ыштенам. Икшыве-влаклан классикын илыме верже, шындыме куэж дене палдарыше экскурсийым эртарем ыле. Нине изи куэ-влакым ужын, йоча-шамыч пеш куанат ыле. Но икана кудывечыште шудым солышо-шамыч изи пушеҥге-влакым руэн оптеныт. Тыге писательын шоҥго куэже адак шкетын шоген кодо…
2001 ий, 21 июнь ыле. Тунам шоҥго куэ кугу мардежым чытен ыш керт, тодылалтын йöрльö. Ты марте писатель нерген ушештарыше куэна ял уремым пустаҥдыш. Чонлан йöсын чучо. Чавайнын куэже олмышко вес изи куэм шындаш шонымаш лекте. Ты куэм ме ваштареш оралтысе пакчаште муынна. Тошто пушеҥге деч тышке иктаж лучко метр лиеш. Тугеже тиде пушеҥге поэтын куэжын игыжак лийшаш.
Тыге 2001 ийыште ме йоча-влак дене пырля Сергей Чавайнын куэжын кушмо вереш самырык пушеҥгым конден шындышна. Тек тудо марий калыкын талешкыже нерген шарнымашым арала.
Изи Корамас – Марий Элнан шÿдö дене ойыртемалтше яллаже-влак кокла гыч иктыже гына. Но ты ялыште ойыртемалтше шÿлыш шижалтеш. Шоналташ гына: теве ты уремыште ала-кунам изи Сергей Григорьевич модын куржталын, ты кундемысе пÿртÿс деч сылнымут шÿлышым налын, вара тысе калыкым Чавайнур ялым ышташ кумылаҥден… Тыште, Изи Корамасыште, Марий кундемнам чапландарыше талешке шочын! Тидын нерген мондаш огыл манын, ала ты ялыште Чавайн лÿмеш кеч чапкÿм шогалташ ыле?
Ончычсо тунемме вер олмышто — Рушарня школ.
А.Яковлева.
Авторын фотожо-влак.