Ӱмаште шыжым, 17 октябрьыште, Пурсанур – Руш Кукмарий – Сурты трассыште кастене мурызо-влак Артур Ефремов ден Ирина Якаева корно туткарыш логалыныт. Аварийыште Артур чот эмганен.
Шоныдымын-вучыдымын
Юмылан тау, эмлызе-влак тудын илышыжым утарен коденыт. Иринан тазалыкшылан кугу эҥгек лийын огыл. Таче Артур Ефремов эмлымверыштак кия гын, Ирина Якаева угыч сценышке лектын, мураш тӱҥалын.
Артур йол ӱмбак вашкерак шогалже манын мурызо йолташыже-влак 28 декабрьыште Сеҥымашын ХХХ идалыкше лӱмеш тӱвыра полатыште «Артур, ме пеленет улына» лӱман концертым эртареныт. У ийышке поро паша да волгыдо ӱшан дене вончаш ӱжыныт. Тиде окса дене Артур Моско оласе ик рӱдерыш наҥгаяш ямдылат. Шӱйлыушко операцийым ыштыме деч вара нерве системым эмлаш кужу жап кӱлеш. Артурын кидше, йолжо тарванылеш, тудо раш мутлана.
Советский район Шуарсола ялын эргыж нерген аварийыш логалмыж деч вара, очыни, шукын мом-гынат палынешт. Кӧ гын, манеш-манешым колыштын, икте-весым шке гыч ешарен, еҥын илышыжым судитлаш тӧча, кӧ гын мурызын вашке тӧрланен лекмыжым вуча. Палаш эре оҥайыс: кӧ, кушто, кунам, молан?.. А мый тыге каласем: марий артистна-влак чӱчкыдын гастроль дене лектын коштмо годым ик ешеш шочын-кушшо гай лийыт шуктат. Ик кӱмыж гыч кочкыт, сценыштат икте-весылан полшат, шӱм-чоныштым почыт.
Рошто пайрем вашеш Артур деке эмлымверыш мийышым, вет тудо мыйын ик эн йӧратыме мурызем, шочмо шольым гаяк лишыл уста семмастар да адакшым мемнан Морко вел веҥе. Артур Ефремовын И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжыште тунемме жапше, самырык пагытше шинча ончылнем эртеныт. Тунам мый тушто фельдшерлан пашам ыштенам. Ончыкылык Галина пелашыжат ты колледжыштак тунемын. Кидым ваш кучен кайымыштым ик гана веле огыл ужынам да мотор мужыр лиеш шоненам.
Кугу таум ойла
«Мыйын илышем утарен кодышо врач-влаклан, эмлалташ банк счётышко оксам колтышо да лӱмешем эртарыме концертым ончаш толшо кажне еҥлан уло шӱм-чонем дене «Кугарня» газет гоч кугу деч кугу таум каласынем. Палем, ты газетым шукын лудыт, шочмо да тора кундемлаште илыше палымем-влак налын шогат, садлан нуныланат вуем савен, таум ойлем. «Чоным почын мурена» лӱман концерт программе дене ме марий калыкын тӱшкан илыме верлашке икмыняр ий почела кудалыштынна. Тушто илыше шуко марий еҥ дене лишыл родо гай лийын шуктенна. Мурызо йолташем-шамычын лӱмешем концертым ышташ шонымышт нерген пален омыл. Ойлымекышт, кумылем чотак тарванен. Чонем дене ты кечын мый калык дене пырля лийынам, вий-куатым налынам да шижынам, кузе шӱмем кыра, кид-йолем да парнявуй тарванылыт», – мане Артур Ефремов.
Йочасадыштак гармоньым шоктен
Мария Васильевна ден Александр Владимирович Ефремовмытын ешыштышт Артур эргышт – кум йоча гыч кокымшыжо. Ача-ава эре колхоз пашаште лийыныт, садлан икшывым утларакшым Сергей шочшышт ончен, тудо шольыж деч ныл ийлан кугурак. «Изай пукшен, йӱктен, модыктен, тувыр-йолашем вашталтен чиктен, йоча-влак деке модмашке эре пеленже наҥгаен. Туддеч шукылан тунемынам, примерым налынам. Тудым изинек чот йӧратен кушкынам. Ешыште ачана, изамым гармоньым шокташ туныктен, а мый ончен шинченам. Шке гыч тунемым да вара изам деч сайынракын шоктем ыле. Гитарымат тудын почеш шокташ тунемым. Сергей изам 2000 ийыште Палантай лӱмеш тӱвыра колледжым тунем лектын, а мый пуренам », – ойла Артур.
Палемдем: Сергей Ефремов Йошкар-Оласе И.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжыште, Озаҥ олаште тӱвыра институтышто тунемын да ты олашкак пашам ышташ кодын. Кызыт тудо Татарстан кундемын сулло артистше.
Уло ешге ансамбльыш коштыныт
Ондак ялыште пайремым чот жапленыт, ик сӱанат Ефремовмыт деч посна эртен огыл. Суртышто кум гармонь лийын. Артур, эше йочасадыш коштдымо рвезе, семӱзгарым шоктен моштен. Тушко модыш олмеш изирак гармоньжым сакалтен каен. Физкультур залыште фортопьяно лийын, изи рвезе паҥгам темдыштын да муро сем-влак лекташ тӱҥалыныт. Воспитатель мом йодын, изи Артур тудо мурым шоктен. Школыштат ик мероприятият, концертат рвезе деч посна эртен огытыл. Ик кидыштыже школыш коштмо сумка лийын гын, весыште – гармонь. Визымше классыште тунеммыж годым нӧргӧ парняже гитар струнам тарватен. Школышто икмыняр гана пений урокым гармоньым шоктымыж почеш эртареныт.
Ялыште тыгак «Шуар кундем» ансамбль лийын. Ефремовмыт еш: ача-ава да кум йоча – тушто усталыкшым ончыктен. «Коллективым Эдуард Степанович Зырин ден Андрей Ефимович Васильев почыныт, а ме, йоча-влак, ты ансамбльым сӧрастараш полшена. Изам гармоньым шоктен, мый тӱмырым пералтенам, а Алина шӱжарем бубенчикым рӱзкален. Йошкар-Ола гыч кушташ туныкташ лӱмынак хореограф толеш ыле. Кидысе тояжым тачат шарнем. Школышто тунеммем годым директорна Лидия Геннадьевна Иксанова лийын. Тудо палыме поэт, школыштак икмыняр почеламутшылан йоча мурым келыштаренам. Ик конкурсышто путёвкым сеҥен налынам да илышыштем икымше гана йоча каныме лагерьыш миенам. Илен-толын,
Лидия Геннадьевнан ятыр почеламутшылан семым возенам. Тудо мылам эреак ой-каҥашым пуа, кызытат кыл йомын огыл», – манеш Артур.
Еш, армий да усталык алан
Таче Артур Ефремов – ялыштыже гына огыл, Марий кундем да марий тӱнялан палыме ик эн уста гармонист, самодеятельный композитор. Тӱвыра да сымыктыш колледжыште тунеммыж годымат чыла вере, кушко ӱжыныт, тушко шокташ каен, шылын коштын огыл. МарГУ-што Зоя Константиновна Иванован вуйлатыме «Марий сем» ансамбльыште шоктен, изишак пашадарым налын да тидланат моткоч куанен.
Колледж деч вара ешаҥын, вара ӱдыр икшывышт шочын. Тӱвыра илыш деч кораҥын, кӱртньӧ омсам ыштымашке пашаш пурен. Галина шӱмбелже дене коктын таче Карина ден Елизаветам ончен куштат. Карина президент школ- интернатыште тунемеш, йоча хорышто мура. Лиза, тений икымше классыш кая.
«Эстрадыш кузе логалынат?» – йодым Артур деч. Тудо тыге вашештыш: «Изам ойла: «Артур, мом тунемын лектынат да могай пашам ыштет? Музыкальный образованиян улат, палымет-влак куштат, мурат, неужели чонетлан ньыге-нюго огеш чуч?» А мый тидын нерген шоналтенат омыл. «Висвис» ансамбльын репертуарже гыч «Эре шонем, эре вучем» йӧратыме мурынам Саша Веткинын студийыштыже возышна. Муро Марий Эл радион эфирышкыже лекте.
А вара мый, ешан, кум ияш йочан ача, армийыш кайышым. 2009-2010 ийлаште Самара областьысе ВВС войскаште служитленам. Муро хит-парадыште ончыл верым эре налын улмаш. «Кушто тиде мурызо, молан концертлаште ок муро, радиошто веле йӱкшӧ йоҥга?» – йодыныт. Пӧртылмекем, Шуарсола вел «Висвис» ансамбльын репертуарже гыч икмыняр мурым уэмдышым, посна мурызо семын мураш тӱҥальым. Кугу сценышке икымше гана Марий Эл радион тунамсе редакторжо Наташа Пушкина луктын, тыгак Марий Элын сулло артисткыже Татьяна Денисова шуко полшен. Нунылан посна кугу таум ойлем», – манеш семмастар.
Артур Ефремов «Шып кастене» икымше мурыжым армийыште возен. Галюш пелашыжлан телефон дене баяным шоктен, мурен. «Чоным почын мурена» командыш Артурым ондак гармонист семын коллективым сӧрастараш ӱжыныт. Вара тудлан А.Зарецких профессионал мурызо Эльвира Токташевалан «Тиде мотор ӱдырлан ик мурым возен пу» йодын. Тыге «Ӱшан» муро шочын. Вара молыланат мурашышт мурым возен. А кажне семже пашам ыштыме, неле кӱртньӧ омсам нӧлтымӧ да нумалме годым шочын.
Муро – чон шулдыр
Эре еҥын пачерым айлен илаш огыл манын, Артур Ефремов ипотеке дене кок пӧлеман пачерым налеш. «Пытартыш жапыште гастроль дене шуко коштмо, Интернетыште еҥ шинчамат «нузылтен» пытарыме, очыни. Володя Матвеев дене коктын Санкт-Петербург гыч тӱҥалын Сургут марте шумо, шуко кугу олаште выступатленна. Вара шкенан «Чоным почын мурена» командына (тиде вуймутым Артур пуэн. -Авт.) дискотекылам, концертлам эртарен. Кеч-куштат сайын, порын вашлийыныт. Самырык годым эше мурен кертына, сценылык улына гын, лектын кошташ кӱлеш, шоненам. «Шӱдыр черым» мый сеҥенам, тудын нерген шукертак монденам. Сцене – мылам илыш. Тыйын ӱмбакет тӱжем дене шинча йӧратымаш тул дене онча, да тидым чонет, капет дене чыла шижат. Тыглай от муро, а ончаш толшылан уло шӱм-чонетым пӧлеклет. Изинек мурен, куштен, гармоньым шоктен кушмо деч вара шке профессий деч кораҥаш йӧсӧ ыле. Ешым пукшаш, йочам кушташ, ипотекым тӱлаш манын, утыжденат пашам ыштыме ала-мо.
Икана «Тыгай-тугай деч ом лӱд, мыйын аралтышем уло» манын ала-кӧлан моктанен ойленам. Тидым, очыни, Юмо колын, садлан тыгай тергымашым пуэн. Илыш тыгай толын шуын: концерт дене шуко коштмылан кӧра пӱртӱсышкат, кол кучашат, саскам погашат шагал лектынам, оньыкува декат шуэн миенам», – манеш самырык пӧръеҥ.
Ойгым сеҥен толыт
Артур Ефремовын Галина пелашыже йӱдшӧ-кечыже воктечше огеш кораҥ. Пеленже лияш манын, эмлымверышке лӱмынак санитаркылан пашаш пурен. Артурын аважат, Мария Васильевна, эргыж воктене лым лийде азаплана. «Артур – сай ача, пелаш. Еш верч тыршыше, тудо йӱкым кугемден ойла гынат, тыматлын йоҥга, садлан нимыняр ом сыре. Пырля улшо да полыш кидым шуялтыше кажне поро чонан еҥлан таум ойлена да кажныжлан пеҥгыде тазалыкым тыланена. Илыш эше чыла ончылно», – ойла Галина Ефремова.
Артур Ефремов Йошкар-Олаште кок сольный концертым, 30 ийым да 35 ийым темымыжлан (Тудо 1984 ий 28 октябрьыште шочын) ончыктен. Кок ганажат зал тич калык лийын. Сценышке пеленже ӱдыржӧ-влакым мураш луктын.
Мый Артурлан ончыкшым шке ешыже – Карина ден Лиза ӱдыржӧ-влак да Галина пелашыж дене кугу – сценыш лекташ да эмлалме жапыште возымо у муро-влакым ончаш толшо еҥ-влаклан пӧлеклаш, ончычсо семынак куштылгын кушташ, кидышке гармоньым налын, сылне марий мурым шоктатлен колташ тыланем.
Юмо-Суксо неле азапыште уста еҥын илышыжым утарен коден гын, ӱмыр кечыжым шуйдарен толешда тазалыкшым пӧртылта манын, моткоч ӱшанена.