Афган ден Чечня чоным корштарат

Кажне ийын 15 февральыште Российыште Афганистан гыч совет войскам лукмо кечым палемдат. 1989 ийыште СССР правительстве совет войскам ты эл гыч лукташ пунчалын. Сар 1979 ий 25 декабрьыште тӱҥалын. Афганистаныште душман-влак ваштареш кредалмаште 15 тӱжем совет салтак ден офицер коленыт. Совет армийын 14427 воинже ӱмыр лугыч лийын, увер деч посна йомын. КГБ органлаште пашам ыштыше 576 еҥ, элгӧргӧ паша министерствын 28 пашаеҥже колен.

Эн ончыч – Туркменистан, вара – Афганистан

Морко районын шочшыжо Владимир Васильевич Константиноват Афган сарыште лийын. Тудо 1966 ий 3 январьыште шочын. «Авам мыйым эмлымверыште огыл, мӧҥгыштӧ ыштен. Пошкудо кова кылымдем пӱчкын. Шым тылзаш шочынам. Варажым эмлымверыште ятыр жап киенам. Волаксола кандашияш школым тунем лекмеке. Зеленогорский школышто кыдалаш шинчымашым налынам. Ялыштына милиционерлан пашам ыштыше Юрий Шуралёв ыле, туддеке икана миенам да «Тендан семын милиционер лиймем шуэш, кушко тунемаш кайыман?» йодынам. «Милиций школыш каяш вараш кодынат, Иваново оласе пожарно-спасательный академийыш каен ончо, а тунем лекмекет, милиционерат лийын кертат» манын. Тушто ик предмет дене баллым шагал погенам, а спорт дене эн ончылно лийынам. Спорт мастерлан кандидатым эртен каенам, да тудыжо «Эркын курж, мыйым вожылмашеш пуртет» манын. Йошкар-Олашке кумыл волен пӧртыльым, шке вел рвезе-влакым ужым. Нуно 1-ше номеран ГПТУ-шко тунемаш пураш темлышт. Мылам тӱшкагудышто верым пуышт, слесарьлан тунемаш тӱҥальым. «Контакт» заводышто практикым эртенам», – ойла Владимир Константинов.

1984 ий 7 ноябрьыште тудым армийыш налыныт. А тылеч ончыч Йошкар-Олаште Волжский район Купсола ял ӱдыр Сима дене палыме лийын. Вашла йӧратен шынденыт. Ача-аважлан ӱдырым палымым ышташ унала мӧҥгыжӧ конден.

«Йошкар-Оласе призывной пунктышто кушко наҥгайыме нерген ойлен огытыл. Миен шумеке, Туркменистан Республикысе Теджен олаште улына маныныт. «Афганистаныш колташ ямдылена, механик-водительлан туныкташ тӱҥалына», – ойлен замполит. Мый кӱлеш экзаменым чыла визытанлан кученам. Учебкыште школышто «Зарнице» модыш дене модмыла веле чучын, нимогай лӱдмаш лийын огыл. Ик кечын учебке гыч толына , мылам старшина «Константинов, тый декет родет толын. КПП-ште вуча» , – ышталеш. Мый ӧрынам: могай родо, тыгай торашке кӧ толын кертеш? Мыскарам ышта манын шым кай. Адакат почешем куржын толеш. Миен ончальым — Симукем шогылтеш! Туркменистаныш шумеш мыйым кычал миен! Ротыш куржым, командир уке ыле, замполит мылам каптёркыш каяш да чаплын чияш кӱштыш. Увольнительныйым пуышт, а замполит мемнам ончал колтыш да «Пагалымем-влак, офицерский городокыш кайыза да унагудышто вераҥза» мане. Тыгак ышташ шонен тарванышна, корныш лекна веле, «Жигули» машина шогале, ик туркмен лекте да «Шичса. Кушко наҥгаяш?» йодеш. Тӱшкагудышко миен шуна, а тушто ик яра вер уке. Туркмен изай «Ида ойгыро, мый декем мӧҥгӧ каена» мане. Вот могай поро еҥ лектын. Мийышна, пӧртшӧ тугай кугу, мыланна ик пӧлемым пуыш, мыйын таҥаш эргыжын вургемжым чиктыш. Ӱстелтӧрыш шындышт, меат шкенан йокманам лукна. Тушто кочкышым кид дене кочкыт, меат тыгак ыштышна. Ныл кече эртымым шижынат огынал. Симукем ужаташ манын вокзалыш кайышым, а тушто мемнан часть гыч патруль коштеш.

«Тыйым ныл кече кычалына, мӧҥгет каенат шоненна. Молан отмечатлалташ толын отыл? Теве парадный вургемет денак гаубвахтыш петырат», – ойлен сержант. Мылам черетдыме нарядым пуышт, тиде случай вашке мондалте. Мемнам Афганистаныш Кабул олашке колтышт. Кумло наре салтак ик взводыш логална», – шарналта Владимир Васильевич.

«За отвагу» медаль

Вара тудо Гардез олашке логалын, тушко ныл взводым вераҥденыт. Южышт землянкыште, южышт палаткыште иленыт. Владимир десантно-гвардейский 56-шо отдельный бригадын танкистше лие. Тыге 16 салтак да ик командир (ик взвод) кажне кечын могай-гынат боевой действийыш лектыныт. Душман-влак кечывалым шылын кият, а йӱдым осал пашаштым шуктат.

Боевой действийыш кок кече гычак ушненыт, Джалабат олашке колтеныт. Ик салтак танк ончылно миным терген кая, почешыже танк кудалеш.

Командир каналташ кӱшта. Рвезе-влак эҥерыште мушкылт лектыт, а йӱдлан часовой семын шинчат. Ик тыгай йӱдым Константинов ороллан кодо. Курык вуй гыч кандырам шупшыныт, тушман але янлык кая гын, сигнал пура, йӱк лектеш. Кенета тулсавыш волгалте, Володя, кидышке автоматым налын, лӱйкалаш тӱҥалеш. 45 патронан автомат вигак ярса. Душман гранатомётым взвод ӱмбак кудалтен огеш шукто. «Константинов, кольмым нал да душманет-влакым тояш кай», – эрвелеш воштылал ойла дежурный салтак.

Комвзвод марий рвезым мокталтен да салтак-влакын илышыштым утарен кодымылан кугу таум ойлен. «За отвагу» медальым суленат, подвигым ыштенат манын. Медаль шке озажым 1985 ийыште Афганистаныште службо кайыме годымак муын. Владимир Константиновын танкше кок ий служитлыме жапыште ныл гана миныш логалын, эре тыге лектын: тудо весе-влакым утарен коден.

Афганистан ден Российын армийже-влакын разведкышт пашам пырля ыштеныт. Афган разведке мемнан-влаклан бандит-шамычын кушто верланымыштым шижтарен шогеныт. «Ме кок колонно денат, ик колонно денат кредалмашке лектынна. Танк йымалне изи салма гай авиабомбым оптат, ончылно сапер пий дене шымлен кая гынат, пластикан итальян миным чылаж годым огыт му», – ойла афганец.

Владимир Константинов ятыр бойышто шке чолгалыкшым, писылыкшым ончыктен. Тудлан «Малыш» кличкым пуэныт. Икана танк дене кудалме годым ужеш: нунын бронетранспортёрышт ӱмбак лӱйкалаш ямдылалтыт. А кӱшнӧ салтак-влак шинченыт. Володя ончыкырак кудалын да шке танкше дене вес машинаште улшо салтак-влакым утарен коден. Тунам тудын танкысе топливе бак пудештын, рвезе иктаж 15 минут ушым йомдарен киен. «Вашкеполыш» эмлымверыш намиен шуктен. «Мылам медсестра справкым конден пуа, тушто возымо: тыгай кечын, тыгай жапыште мине пудештме дене … «Огеш кӱл» манмымлан «Кунам кӱлеш лиеш, тунам луктын ончыктет» каласен эмлызе ӱдыр. Илен-толын, ты справке Константиновмытлан пачерым налаш полшен. Владимир Васильевичым «Йошкар шӱдыр» орденлан темленыт, но сомыл мучаш марте шукталтын огыл.

Марий рвезе мӧҥгӧ 1986 ий 7 ноябрьыште толын шуын. Йӧратыме Симаже тудым вучен, ешаҥыныт, эргышт шочын. Тӱрлӧ техникым шке кидше дене пога, садпакчаштыже кучылтеш. Шым шочшан ешыште Володя (ачаже школышто туныктен, аваже колхоз пашам ыштен) кугурак эрге лийын.

Толий Чечняште колен

Владимирын Анатолий шольыжо 1995 ийыште Чечня сарыште йомын. Ик сурт гыч кок боец эллан порысым пуэн. «Тудо Чечняш логалын. Ондак Тоцкышто танкистлан тунемын. Вара Пермьысе «Миротворческая сила России» ушем рвезе-влакым сарышке наҥгаен. Тушко Толикат логалын. Грозныйышто кӱртньӧ вокзал воктене кочкаш шогалыныт, трукышто ӱмбакышт мине чоҥештен толын…

«Азий, тыйын нарак ужаш логалеш» манын возен ыле. Ужын ыш шукто. Чечня гыч салтак-влакым Ростовыш конденыт, колышо-влак рефирежаторышто

пу артана гай кият. Чылаштым ончен лектынам, но шольымым шым му. Фотоланым( кажне салтакым сниматленыт), паталогоанатомым эртен манме документ уло, а шкеже уке. Иктаж-кӧ эргыже манын наҥгаен тоен, шонем. Ногинск олаште тӱшкан тойымо шӱгарлашке миен вуем савен толынам. Ялыштына Чап монумент воктене Анатолийлан памятникым шогалтыме. Тушко миен, воктеныже гитарым шоктен шарналтена. Пеш молодец ыле, пашаче, Кулибин гай чыла техникым поген. Шольымым муын омылат, чонем кызытат коршта», – манеш Владимир Васильевич.

Афган сарын кышажым палыше Морко марийым Йошкар-Оласе школлашке, йочасадлашке вашлиймашыш ӱжыт. «Шочмо элым аралаш – кугу чап. Спорт дене изинек пеҥгыде кылым кучаш темлем», – манеш Владимир Константинов.